Szanowni Państwo,
w odpowiedzi na liczne zapytania, chciałbym Państwu w sposób przystępny przedstawić w skrócie instytucję zachowku, co czynię poniżej:
Zachowek to nic innego jak wynikająca z przepisów prawa „tarcza ochronna” mająca co do zasady chronić osoby najbliższe spadkodawcy (zmarłego), które na skutek spisanego testamentu, czy nieodpłatnego rozporządzenia majątkiem spadkodawcy za jego życia – mogłyby niczego nie odziedziczyć, czyli po prostu niczego nie dostać. Pamiętać należy, że nie ma tu znaczenia, że spadkodawca za życia chciał według swojego uznania i stosownie do „zasług” obdzielić członków rodziny, czy osoby spoza jej grona.
Zachowek przysługuje zstępnym (czyli dzieciom, wnukom, prawnukom, itd.), małżonkowi oraz rodzicom!
Warto pamiętać, że zachowek NIE PRZYSŁUGUJE rodzeństwu.
Wysokość zachowku oblicza się wychodząc od wysokości udziału w spadku jaki uprawnionemu przysługiwałby z mocy ustawy i wynosi on co do zasady 1/2 tego udziału – w większości przypadków, chyba, że osoba uprawniona do jego otrzymania jest małoletnia lub trwale niezdolna do pracy – wtedy wynosi 2/3 tego udziału.
Przy ustalaniu tego wyjściowego udziału spadkowego uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Zrzeczenie się dziedziczenia przez nie wszystkie osoby uprawnione do zachowku powodować będzie zwiększenie wysokości zachowku przysługującego innym uprawnionym, taka sama sytuacja występuje w przypadku wydziedziczenia jednej z tych osób.
Zachowku nie oblicza się korzystając z powyższych zasad od tego co zostało faktycznie w spadku po śmierci osoby.
Do tego faktycznego spadku dolicza się darowizny (czyli to co zostało oddane przez zmarłego za jego życia) oraz zapisy windykacyjne (testamentowe zapisy konkretnych środków finansowych, rzeczy, w tym nieruchomości). Przy czym dla własnego bezpieczeństwa, za darowizny w rozumieniu przepisów dotyczących zachowku, uznawać należy wszelkie czynności skutkujące nieodpłatnym przeniesieniem wartości majątkowych (nieodpłatnym przysporzeniem), które pełnią zbliżoną do darowizny funkcję. Przykładem powyższej czynności może być ustanowienie nieodpłatnej służebności mieszkania, czy nieodpłatnego użytkowania. O tym, czy zakwalifikować daną czynność jako przepisową „darowiznę” rozstrzygać będzie każdorazowo sąd, przed którym będzie toczyła się sprawa o zachowek.
Pamiętajmy jednak o tym, że:
– nie dolicza się drobnych darowizn (zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych) oraz od czasu jej dokonania upłynęło więcej niż 10lat – chyba, że obdarowanym był spadkobierca lub uprawniony do zachowku (o czym mowa wyżej),
– przy obliczaniu zachowku należnemu zstępnemu – nie dolicza się tych dokonanych w czasie, kiedy zmarły nie miał zstępnych (chyba, że darowiznę uczyniono na mniej niż 300dni przed jego urodzeniem),
– przy obliczaniu zachowku należnemu małżonkowi – nie dolicza się tych dokonanych przed zawarciem małżeństwa,
– wartość przedmiotu darowizny określa się według stanu na dzień jej dokonania (w przypadku zapisu windykacyjnego – z chwili śmierci spadkodawcy), i cen z momentu ustalania zachowku!
Jeżeli wyżej opisaną „darowiznę” dokonano na rzecz osoby, która sama uprawniona jest do zachowku lub na rzecz takiej osoby uczyniono zapis windykacyjny – zaliczają się one na należny uprawnionemu zachowek. Jeżeli uprawnionym do otrzymania zachowku jest dalszy zstępny (np. wnuk na skutek śmierci rodzica w przypadku dziedziczenia po jednym z dziadków) – na należny mu zachować zalicza się mu także wyżej opisane formy przysporzeń – które dokonane zostały na rzecz jego wstępnego (czyli tego zmarłego rodzica).
Pozostałą część zagadnień przybliżę Państwu w drugiej części artykułu, nie mniej jednak – gdy sprawa dotyczy Państwa lub osoby z Państwa otoczenia – zapraszam do kontaktu z zespołem Kancelarii.
Z poważaniem,
Notariusz Tomasz Smyczek