Szanowni Państwo,
celem kontynuacji poprzedniego omówienia spraw zachowkowych (https://notariuszsmyczek.pl/zachowek-czesc-1/), warto pamiętać o tym, że jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy (np. syn, córka, wnuczęta), zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. Ocena tego, czy koszty przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku, powinna odbywać się z uwzględnieniem warunków życia konkretnej rodziny. Przykładem takiej sytuacji jest wydatkowanie przez zmarłego zdecydowanie większej kwoty na wychowanie/wykształcenie jednego z uprawnionych do zachowku niż na pozostałych lub wydatkowanie jej tylko na jednego z nich.
W sytuacji, w której spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest jednocześnie osobą, której zachowek przysługuje, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego. Tak samo wygląda sytuacja osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny (testamentowy zapis konkretnej rzeczy) i „obdarowanego”, przy czym może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu zapisu (tej konkretnej rzeczy, czyli np. zapisanego jej samochodu, czy działki). Jeżeli zmarły zapisał w powyższy sposób przedmiot lub kilka przedmiotów kilku osobom odpowiadają wobec uprawnionego do zachowku w sposób solidarny, tj. jeżeli jedna z tych osób spełni świadczenie (bo ten uprawniony może żądać spełnienia świadczenia od jednej z tych osób, co do zasady najbardziej wypłacalnej), może żądać od pozostałych osób części świadczenia proporcjonalnych do wartości otrzymanych zapisów windykacyjnych.
A co z osobami, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę (pamiętamy – o czym mowa w 1 części omówienia – że za darowiznę uznaje się wszelkie poczynione za życia nieodpłatne przysporzenia w majątku drugiej osoby, które przekraczają zwykłą miarę w danych stosunkach przyjętych) Przepis mówi jasno i klarownie, że „jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.
Co bardzo ważne! Uprawniony do zachowku może dochodzić jego uzupełnienia (a nawet i zapłaty całego zachowku, jeżeli w inny sposób nie uzyskał go w całości!) dopiero wtedy, kiedy nie mógł uzyskać tych świadczeń od spadkobierców i osób na których rzecz uczyniono wyżej wspomniane zapisy windykacyjne. Niemożność musi być udowodniona (np. bezskuteczna egzekucja z majątku tych spadkobierców i zapisobierców). Może istnieć również obiektywna niemożność faktyczna – kiedy np. nie ma osób, na rzecz których zmarły uczynił zapis windykacyjny albo kiedy spadkobiercy dziedziczyli z dobrodziejstwem inwentarza (czyli odpowiadają za długi spadkowe tylko do wartości tego co sami dostali i nic więcej, przy czym należy dochować prawem przewidzianych formalności we właściwy i rzetelny sposób). „Obdarowany” (pamiętamy o właściwym rozumieniu słowa darowizna) odpowiada w powyższy sposób tylko do wartości wzbogacenia (wartości tej nieodpłatnej czynności uczynionej przez zmarłego na jego rzecz), o czym mowa wyżej – może też po prostu oddać ten otrzymany przedmiot, prawo majątkowe (np. samochód, dom, nieruchomość).
Spośród kilku „obdarowanych obdarowany” wcześniej ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby (czy zapłaty całego zachowku), która została „obdarowana” później. Osoba, która domaga się zachowku musi znowu wykazać bezskuteczność, zanim zapuka do kolejnych drzwi.
Po Świętach – ostatnia część, w której przeczytacie Państwo także o tym, czym jest wydziedziczenie.
Z poważaniem,
Notariusz Tomasz Smyczek