W dzisiejszym opracowaniu naszej Kancelarii Notarialnej w Rybniku – przypomnimy Państwu o rodzajach testamentów, a następnie przykładowo rozporządzimy spadkiem (testament odręczny najbardziej powszechny na jednego lub kilku spadkobierców).
Warto pamiętać, że rozporządzenie testamentowe jest rozporządzeniem „na wypadek śmierci” – to znaczy, że nabycie majątku spadkowego, w tym jakże często nieruchomości lub udziału w niej – nastąpi w praktyce po śmierci spadkodawcy. Sam testament nie przyznaje własności majątku naszego zmarłego. Należy przeprowadzić „dziedziczenie”, czyli sporządzić u notariusza Akt Poświadczenia Dziedziczenia (co do zasady dla spadków otwartych – zgonów od 1 lipca 1984 r. włącznie) lub przeprowadzić w sądzie postępowanie spadkowe – tak jak w przypadku, kiedy zmarły nie zostawił testamentu – z tą różnicą, że nie dziedziczą osoby, które wskazała ustawa, a powinny dziedziczyć osoby wskazane przez zmarłego. Zatem w momencie sporządzenia testamentu, który zawsze może zostać zmieniony (ważne są wszystkie, chyba, że ich treść się wyklucza) – nie przechodzi własność. Warto porozmawiać z Notariuszem, czasem to umowa o dożywocie zapewniająca dożywotnikowi opiekę, pomoc i pielęgnowanie w chorobie, czy umowa darowizny z nieodpłatną i dożywotnią służebnością mieszkania dla Darczyńców – będzie dla Państwa lepszym rozwiązaniem. Co przypomnimy w kolejnym opracowaniu. Pamiętajmy, że Notariusze nie podlegają żadnej „rejonizacji”. Notariusz z naszej Kancelarii (jak każdy Notariusz w RP) dokonuje czynności nie tylko dotyczących przedmiotów położonych w okolicy/powiatu położenia jego Kancelarii, ale nieruchomości znajdujących się na terenie całego kraju, wobec czego zakresem naszego działania nie jest objęte samo Miasto Rybnik.
Często pytacie się Państwo, czy testament odręczny jest równie ważny co testament notarialny, czy oboje małżonków może spisać jeden testament wspólny albo czy wymagana jest przy jego sporządzeniu obecność świadków. Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziecie Państwo poniżej.
Zacznijmy od tego czym jest testament – jest rozporządzeniem majątkiem danego spadkodawcy (przyszłego zmarłego) „na wypadek śmierci” – czyli pisemnie wyrażoną wolą zmarłego co do tego kto i w jakim zakresie ma otrzymać jego majątek po jego śmierci. Jeżeli Spadkodawca nie sporządzi testamentu, pamiętajmy, że zastosowanie znajdzie dziedziczenie ustawowe – w którym kolejność oraz sposób dziedziczenia reguluje Kodeks cywilny w artykułach 931 – 937. Testament sam w sobie nie czyni powołanej w nim osoby spadkobiercą! Tak jak w przypadku dziedziczenia ustawowego, w przypadku dziedziczenia testamentowego – Aktem Poświadczenia Dziedziczenia (sporządzanym przez Notariusza) lub postanowieniem Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku należy nabycie spadku przez konkretną osobę/osoby stwierdzić! Pamiętajmy, że w przypadku wizyty u Notariusza i sporządzania aktu poświadczenia dziedziczenia – przy sporządzaniu poprzedzającego go Protokołu dziedziczenia wymagana jest obecność nie tylko spadkobiercy testamentowego, ale również osób, które dziedziczyłyby spadek, gdyby testamentu nie sporządzono. Zapytacie Państwo – no to po co robić testament? A po to właśnie, żeby wskazać, że dziedziczy jakieś konkretne grono osób, a nie wszystkie, które by dziedziczyły na podstawie przepisów ustawy. Te osoby po prostu muszą być obecne przy sporządzeniu aktów (lub potwierdzić je notarialnie w innym miejscu na terytorium RP). Poświadczenie dziedziczenie testamentowego, przy braku sprzeciwu wyżej wspomnianych osób obecnych podczas czynności powoduje, że jeżeli należą one do kręgu: zstępnych (dzieci, wnucząt, itd.), rodziców oraz pozostałego przy życiu małżonka – będzie im przysługiwało jedyne roszczenie o zachowek (omawiany w poprzednich częściach naszych opracowań).
Przejdźmy do tematu samego testamentu i jego ważności. A więc odpowiadając na pierwsze
z pytań – testament może być sporządzony odręcznie przez spadkodawcę, przy czym:
– musi być cały spisany odręczenie przez spadkodawcę! (pisanie za członka rodziny i jego podpis, wydruk treści testamentu i podpis spadkodawcy – NIE WCHODZĄ W GRĘ)
– powinien być opatrzone datą i musi oczywiście podpisane przez spadkodawcę! (nie jest wymagana obecność żadnych świadków, a ich podpisy co do zasady spowodują NIEWAŻNOŚĆ TESTAMENTU!)
Taki testament odręczny może zawierać także wydziedziczenie osób uprawnionych do zachowku, o których mowa powyżej, przy czym skuteczne wydziedziczenie (o czym decyduje sąd, Notariusze nie poświadczą dziedziczenia na podstawie takiego testamentu), musi spełniać wymienione w Kodeksie cywilnym przesłanki, tj. osoba wydziedziczona:
„1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.”
Pamiętajmy jednak, że po testamencie odręcznym może nie zostać żaden ślad, chyba, że złożycie Państwo testament do depozytu notariusza i zarejestruje on go w Notarialnym Rejestrze Testamentów prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną, nie mniej jednak często bardziej opłacalną dla Państwa opcją jest sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego i jego bezpłatna rejestracja w wyżej wymienionym rejestrze.
Ustawodawca, a więc będące jego tworem prawo przewidziało możliwość sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego, a nawet jeden przypadek, kiedy, żeby jego postanowienia były skuteczne – muszą zostać objęte formą aktu notarialnego. Artykuł 9811 Kodeksu Cywilnego stanowi, że:
„ 1. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).”
Czym różni się zapis windykacyjny od zapisu zwykłego? A no tym, że zapis zwykły (który może znaleźć się w testamencie pisanym odręcznie) – zobowiązuje spadkobiercę (testamentowego lub ustawowego, gdy przedmiotem testamentu nie są rozrządzenia dotyczące osób spadkobierców) – do określonego działania w celu wykonania zapisu. Zapisobierca zwykły po śmierci spadkodawcy jest wierzycielem spadkobiercy, czyli może żądać wykonania zapisu od spadkobiercy. Zapisobierca windykacyjny nabywa przedmiot zapisu windykacyjnego z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy! Nie mniej pamiętajmy, że tak jak i w przypadku każdego testamentu i w tym przypadku, żeby potwierdzić nabycie przedmiotu – konieczne jest przeprowadzenie procedury dziedziczenia – jak wspominaliśmy w pierwszej części – u Notariusza lub w Sądzie.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości – rzeczy, a więc nieruchomości i ruchomości, pamiętajmy, że muszą być one oznaczone co do tożsamości – o ile w przypadku nieruchomości problemów identyfikacyjnych unikniemy, to w przypadku ruchomości dobrym przykładem będzie np. samochód z podaniem jego danych identyfikujących z dowodu rejestracyjnego, czy karty pojazdu, środki pieniężne z podaniem kwoty i numeru rachunku bankowego, na którym się znajdują.
2) zbywalne prawo majątkowe – jak już wspomniano wyżej środki pieniężne do tej kategorii się nie zaliczają, tutaj przykładem będzie np. roszczenie z umowy deweloperskiej
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności –
5) ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej – wprowadzono przepisem obowiązującym od 1 stycznia 2020
Warto zauważyć, że:
1) przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być także rzeczy cudze – np. nieruchomość, czy obraz, który zamierzamy nabyć, będą skuteczne o ile spadkodawca będzie ich właścicielem w chwili śmierci i nie będzie zobowiązany do ich zbycia,
2) kiedy zapis windykacyjny jest bezskuteczny:
– wtedy kiedy przedmiot zapisu w chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy nie należy do zmarłego, ale także kiedy zmarły był zobowiązany do jego zbycia! Te same zasady dotyczą zapisu windykacyjnego w formie użytkowania lub służebności,
– jeżeli przedmioty zapisane przez spadkodawcę wyczerpywać prawie cały spadek, gdyż wtedy osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku,
3) jeżeli zapisem windykacyjnym zostanie objęty przedmiot, który nie powinien być nim objęty w chwili śmierci spadkodawcy – zapis windykacyjny zmieni charakter – powinien być poczytany jako zapis zwykły.
Zapytacie Państwo – po co w takim razie sporządzać testament notarialny, kiedy chcemy do spadku po prostu powołać jedną lub kilka osób? Motywacje Klientów są różne – chcą, żeby ich wola była niepodważalna (niestety prób podważenia testamentów także notarialnych nie da się uniknąć, nie mniej jednak można z całą stanowczością stwierdzić, że jest o to trudniej), dlatego, żeby uzyskać fachową poradę przed jego sporządzeniem, itd. Nie mniej jednak to tylko i wyłącznie Państwa decyzja. Dobrze spisany testament odręczny jest równie ważny, z zastrzeżeniem tego o czym pisaliśmy powyżej.
Przykład najbardziej częstego i prostego rozporządzenia testamentowego pisemnego:
„Ja, niżej podpisany Imię i Nazwisko, imiona rodziców, PESEL i/lub data i miejsce urodzenia, oświadczam, że do całości spadku, jako jedynego spadkobiercę powołuję swoją żonę Imię i Nazwisko, imiona rodziców, PESEL i/lub data i miejsce urodzenia.”
„Ja, niżej podpisany Imię i Nazwisko, imiona rodziców, PESEL i/lub data i miejsce urodzenia, oświadczam, że do całości spadku, jako jedynych spadkobierców powołuję w udziałach wynoszących po 1/2 części: 1) swoją córkę Imię i Nazwisko, imiona rodziców, PESEL i/lub data i miejsce urodzenia, 2) swojego syna Imię i Nazwisko, imiona rodziców, PESEL i/lub data i miejsce urodzenia.”
Pamiętajmy o tym o czym wspominaliśmy wyżej – testament pisze każda osoba odrębnie (nie ma żadnych wspólnych!) i odręczenie (całkowicie), opatrzyć go należy datą, można miejscem sporządzenia i podpisem! (najlepiej imieniem i nazwiskiem).
Proszę pamiętać jeszcze o kwestii ZACHOWKU, podczas rozmowy, wytłumaczymy Państwu jakie są warianty dokonania przez Państwa zamierzonej czynności i jakie będą ich skutki prawne, często nie warto czekać do śmierci nie tylko ze sporządzeniem testamentu, ale także dokonaniem pewnych rozporządzeń. Czasami nie trzeba zostawiać testamentu, jeżeli mają dziedziczyć osoby wskazane przez ustawę lub prawie wszystkim rozporządzimy za życia.
Nasza Kancelaria Notarialna w Rybniku umożliwia w tym zakresie nieodpłatne konsultacje. Zapraszamy zatem do kontaktu.
Not. Tomasz Smyczek wraz z Zespołem.